HASSAS RAYBALAMA TEKNİKLERİ: TEORİK TEMELLER VE UYGULAMALAR

1. GİRİŞ

Raybalama, deliklerin çap hassasiyetini ve yüzey kalitesini iyileştirmek amacıyla yapılan talaş kaldırma işlemidir. Hassas üretim gerektiren havacılık, otomotiv ve medikal sektörlerinde, mikron mertebesindeki toleransların sağlanmasında kritik rol oynar.

2. RAYBALAMA İŞLEMİNİN TANIMI

Rayba, çok ağızlı bir kesici takımdır ve önceden delinmiş veya matkapla işlenmiş bir deliği hassaslaştırmak için kullanılır.

Raybalama işlemi genellikle şu amaçlarla yapılır:

Çap toleransını iyileştirme (IT6 – IT7 aralığında)

Yüzey pürüzlülüğünü azaltma (Ra: 0.2 – 1.6 µm)

Delik geometrisinin düzeltilmesi (dairesellik, silindiriklik)

3. RAYBALAMA TEKNİKLERİ

3.1 Elle Raybalama (Manuel)

Düşük hacimli ve hassas işler için tercih edilir. Operatör becerisine bağlıdır. Kalıpçılık ve montaj deliklerinde yaygındır.

3.2 Makinede Raybalama (Torna, Matkap veya CNC)

Düşük Kesme Hızı: 10 – 50 m/dk

İlerleme: 0.1 – 0.5 mm/dev

Kesme Derinliği: 0.02 – 0.1 mm

4. HASSAS RAYBALAMADA KESME PARAMETRELERİ

Kesme Hızı (v):

v = π · D · n / 1000

v: kesme hızı (m/dk)

D: rayba çapı (mm)

n: devir sayısı (dev/dk)

İlerleme Hızı (f):

f = n · fz

fz: ağız başına ilerleme (mm/dev)

f: toplam ilerleme hızı (mm/dk)

Talaş Kaldırma Hacmi (Q):Q = v · f · a

• a: kesme derinliği (mm)

5. KULLANILAN TAKIMLAR VE KAPLAMALAR

• HSS Raybalar (yüksek mukavemetli)

• Karbür Raybalar (sert malzemeler için)

• Kaplamalar: TiN, TiAlN

6. SOĞUTMA VE YAĞLAMA

Dar toleranslı deliklerde yüzey kalitesini artırmak için su bazlı emülsiyonlar veya kesme yağları tercih edilmelidir.

Yüzey Pürüzlülüğü

7. UYGULAMA ÖRNEĞİ

Malzeme: AISI 1045

İlk çap: Ø9.80 mm

Hedef çap: Ø10.00 mm

Rayba: Karbür, TiAlN kaplamalı

Kesme hızı: 40 m/dk

İlerleme: 0.2 mm/dev

Yüzey kalitesi: Ra 0.4 µm

8. SONUÇ

Hassas raybalama, üretimde kalite ve montaj doğruluğu sağlayan hayati bir işlemdir. Doğru parametreler ve uygun takım seçimi ile mikron düzeyinde hassasiyet mümkündür.